Het vrouwelijk ideaal in de Nazi-propaganda
Gedurende het naziregime (1933-1945) in Duitsland, onder leiding van Adolf Hitler (1889-1945), speelde propaganda een belangrijke rol in het verspreiden van zijn ideologie. In het boek Mein Kampf (1925) formuleerde Hitler ook zijn gedachten over de plaats van de vrouw in de fascistische samenleving. Zij vervulde namelijk een speciale rol binnen zowel de nazi-ideologie als in de propaganda. Maar hoe zag dit vrouwelijk ideaalbeeld in de Nazi-propaganda eruit?
Moeder en echtgenote
Hitler zag mannen en vrouwen als twee geslachten die voor twee verschillende werelden stonden. De vrouw werd geacht in private sferen te opereren en zich toe te leggen op haar ‘natuurlijke’ taken van het moederschap en het huishouden (zie afb. 1 en 2). Naast moeder van het gezin was zij dit ook van de staat. Haar voornaamste taak was het krijgen en opvoeden van raszuivere kinderen om de natie sterk te houden. Zij werd hierdoor beschouwd als ‘[…] de hoedster van raciale zuiverheid’. Op afbeelding 1 wordt de vrouw omringd door haar man en kroost. Het gaat hier duidelijk om een Arisch gezin, alle figuren voldoen aan de stereotypering van de übermensch. Op de achtergrond is een adelaar te zien, die zijn vleugels om het gezin heen slaat. Dit gebaar moet symbolisch worden opgevat: de adelaar, in dit geval de belichaming van de NSDAP, staat voor de omarming van het gezin door het nazisme. Van de vrouw werd dus verwacht dat zij haar eigen behoeften opzij schoof om te handelen ten behoeve van het collectief.
De gezonde atlete
Het tweede ideaalbeeld dat werd gepropagandeerd was dat van de jonge, gezonde atlete (zie afb. 3). De volmaakte nazi-vrouw was ‘[…] niet zwak en hulpeloos, maar sterk, krachtig, atletisch en in staat om zwaar lichamelijk werk uit te voeren.’ Sporten werd al aangeraden bij jonge meisjes en moest ervoor zorgen dat zij later gezonde, sterke vrouwen en moeders werden. Een belangrijke organisatie die zich hiervoor inspande was de Bund Deutscher Mädel (1926-1945). Het doel van deze organisatie was het creëren van een nieuw imago van de Duitse vrouw. Dit ideaalbeeld klinkt wellicht modern en vooruitstrevend, maar stond echter in dienst van een conservatieve agenda. De voornaamste reden om het sporten te propaganderen was dat een goede gezondheid bijdroeg aan de vruchtbaarheid van de vrouw. De jonge, gezonde atletes moesten uiteindelijk raszuivere kinderen baren en te allen tijde inzetbaar zijn gedurende de oorlog.
De mythisch-Arische godin
De derde manier waarop de vrouw werd weergegeven was een combinatie van klassieke mythologie en Arische waarden. Hitler had een voorliefde voor klassieke kunst, waardoor mythologisering een belangrijk begrip was binnen het nazisme. Door middel van deze kunst wilde hij het Arische ras verheerlijken. Overigens stelde hij dat de Grieken en Romeinen raciaal verbonden waren met de Germanen en om die reden gezien moesten worden als de bakermat van ‘[…] de ware Arische cultuur’. Op de afbeelding worden de klassiek afgebeelde vrouwen ‘gegermaniseerd’ om aan de idealen van het nazisme te voldoen (zie afb. 4). Ditmaal niet als moeders, maar als sensuele klassieke figuren die, net als het landschap op de achtergrond, weliswaar in Duitse context zijn geplaatst. De naaktheid van de vrouwen is hier niet verbonden met de zelfkant van de samenleving, zoals in het expressionisme, maar moet hier in verband worden gebracht met een gezonde, natuurlijke staat van zijn en het klassieke schoonheidsideaal.
Om de doelstellingen van het nazisme te bewerkstelligen was de rol van de vrouw in de samenleving onmisbaar. Het belang van haar biologische rol stond hierbij voorop, en dit zien we ook terug in de propaganda uit die tijd. Maar ondanks al die mooie blauwe ogen en blonde haren, bleek het superieure rijk niet geweerd tegen al die untermenschen.
Deze blog is geschreven door Dewi Lenselink. Zij is kunsthistorica en docente, gespecialiseerd in de verschijning van de vrouw in de kunst.
Meer weten over de vrouw in de kunst of vrouwelijke kunstenaars? Volg onze online cursus!